مرزهای زمینی ایران را بیشتر بشناسید

ایران با ۵۴۴۰ کیلومتر مرز زمینی، بیست و هفتمین کشور جهان از نظر طول مرزهای زمینی است. این ۵۵۰۰ کیلومتر سهم مشترکی است با هفت کشور دیگر. ارمنستان که مرز ۳۵ کیلومتری آن حتی کوتاه‌تر از فاصله تهران ‌ـ ‌کرج است، آذربایجان که با احتساب نخجوان، مرزی به طول ۴۳۲ کیلومتر دارد و ترکیه که مرزش ۴۹۹ کیلومتری است. اینها مرزهای شمال غرب ایران ‌است که در استان‌های آذربایجان غربی، شرقی و اردبیل واقع شده‌اند.

در شرق اما مرزها کمی طولانی‌تر است، از مرز شمالی ۹۹۲ کیلومتری با ترکمنستان تا مرز ۹۳۶ کیلومتری افغانستان و مرز ۹۰۹ کیلومتری پاکستان. اما رکورددار مرزهای ایران، همسایه غربی است، یعنی عراق که ۱۴۵۸ کیلومتر با ایران مرز دارد و شاید همین مرز طولانی عامل مجادله دیر و دراز دو همسایه بر سر مرزهای زمینی ایران شده است.

کشور ارمنستان

در مرز ایران و ارمنستان تنها یک دروازه مرزی وجود دارد: نوردوز. این روستا که در مجاورت رودخانه ارس واقع شده است از توابع استان آذربایجان شرقی و شهرستان جلفا به شمار می‌رود. پل نوردوز، شاهراه صادرات به ارمنستان و نقــطه تردد سالانه دو میلیون مسافر است.

کشور آذربایجان

برخلاف ارمنستان، مرز ایران و آذربایجان، چند دروازه مرزی دارد. معروف‌ترین این دروازه‌های مرزی آستاراست. آستارا که به نوعی یکی از قدیمی‌ترین گمرک‌های تاریخ‌دار ایران نیز به شمار می‌رود، شهری است در شمالی‌ترین نقطه استان گیلان که در آن سوی مرز بدیلی همنام خود دارد. آستارای ایران، البته بندر هم هست و برنامه‌هایی برای احیای نقش بندری آن به منظور ایفای نقش در دریای خزر نیز وجود دارد.

گذرگاه مرزی آستارا

معروف‌ترین این دروازه‌های مرزی آستاراست. آستارا که به نوعی یکی از قدیمی‌ترین گمرک‌های تاریخ‌دار ایران نیز به شمار می‌رود، شهری است در شمالی‌ترین نقطه استان گیلان که در آن سوی مرز بدیلی همنام خود دارد. آستارای ایران، البته بندر هم هست و برنامه‌هایی برای احیای نقش بندری آن به منظور ایفای نقش در دریای خزر نیز وجود دارد.

گذرگاه مرزی بیله‌ سوار

دیگر دروازه مرزی ایران و آذربایجان است که در شمال شرق استان اردبیل واقع شده است. بیله‌سوار در نوع خود یکی از دروازه‌های ورودی شهروندان آذربایجانی به ایران به شمار می‌رود.  روزانه حدود سه هزار نفر (یک میلیون نفر در سال) از اتباع آذربایجان از طریق بیله‌سوار وارد ایران می‌شوند. گمرک بیله‎سوار از بدو تاسیس اتحاد جماهیر شوروی اهمیت خود را از دست داده و به تعطیلی کشانده شده بود، چرا که مبادلات با شوروی از طریق جلفا صورت می‌گرفت؛ اما با استقلال آذربایجان، نیاز به وجود این گمرک زنده شد و به احیای آن انجامید.

گذرگاه مرزی جلفا

سومین دروازه مرزی ایران با جمهوری آذربایجان است، البته با کمی تفاوت. جلفا، در حقیقت دروازه‌ای است که رو به نخجوان، جمهوری خودمختار جدامانده از آذربایجان گشوده می‌شود. شهر جلفا در بخش غربی شهرستان جلفا این نقش را ایفا می‌کند. نوردوز هم که یگانه دروازه مرزی ایران ‌ـ‌ ارمنستان است، در شرق شهرستان جلفا در استان آذربایجان شرقی واقع است. شاید از این جهت بتوان جلفا را تنها شهرستان ایران دانست که با دو کشور هم‌مرز است و برای هر دو نیز گمرکی مجزا دارد. جلفا، همنامی هم در آن سوی مرز دارد: جلفا یکی از مناطق نخجوان نیز به شمار می‌رود.

گذرگاه مرزی پلدشت

دیگر دروازه مرزی ایران و جمهوری خودمختار نخجوان، شهر پلدشت، از توابع استان آذربایجان غربی است. گمرک پلدشت البته به بزرگی دیگر گمرک‌های مرز ایران وآذربایجان نیست. در پنج‌ماهه نخست سال ۹۱ در حدود ۷۰ هزارنفر از گمرک پلدشت تردد کرده‌اند.

کشور ترکیه

اگر بنا باشد از دروازه‌های مرزی ایران ‌ـ ‌ترکیه بنویسیم، بازرگان در صدر این فهرست قرار خواهد داشت. بازرگان، در شمال آذربایجان غربی، از توابع شهرستان ماکو به شمار می‌رود. بازرگان از روستایی ۴۰ خانواری در ابتدای قرن خورشیدی، اینک به گمرکی تبدیل شده که در سال ۹۰، یک میلیون و پانصد و بیست هزار  نفر از طریق آن تردد کرده‌اند و اینک یکی از پرترددترین دروازه‌های مرزی ایران به حساب می‌آید.

گذرگاه مرزی بازرگان

گمرک بازرگان در سال ۱۳۰۵ از زمانی که روستای بازرگان حدود ۴۰ خانوار جمعیت داشته، در این منطقه مستقر بوده است، بنای اولیه این گمرگ یک اتاق گلی به همراه ۴ تا ۵ نفر از پرسنل بوده که به دلیل کمبود امکانات و مشکلات پشتیبانی برای مدتی به شهر ماکو منتقل شده است.

با توجه به درخواست تاجران و مسافرین برای انجام تشریفات گمرکی در مرز، گمرک مجدداً در سال ۱۳۱۴ به محل قبلی منتقل گشته است. در طی سالهای ۱۳۱۵ تا ۱۳۱۷ ساختمان مستقلی در کنار جاده و در محلی که به عنوان کویی قدیم معروف است، احداث گردید. در سازمان گمرکی سال ۱۳۱۷ دفاتر گمرکی مرز ایران و ترکیه من جمله بازرگان همگی تابع گمرک تبریز بودند. در ساختار سازمان گمرکی سال ۱۳۲۷ دفاتر گمرکی قطور، سیه چشمه و صوفیعلی از جمله گمرکات تابعه بازرگان به حساب آمدند.

گذرگاه مرزی سرو

گرچه شهر سرو، به عنوان دیگر گذرگاه مرزی ایران ‌ـ ‌ترکیه در سال ۱۳۷۹ و با ادغام چهار روستا (از جمله روستای سرو) تاسیس شد، اما سابقه گمرک آن به عصر قاجار می‌رسد. گمرک سرو در دوران قاجار به حاکمان منطقه اجاره داده می‌شده است. شهر سرو یکی از شهرهای شهرستان ارومیه به شمار می‌رود و در غرب استان آذربایجان غربی، در محلی نزدیک به نقطه تلاقی مرز عراق، ایران و ترکیه واقع شده است. در ده ماهه میانی سال گذشته، ۳۶۸هزار نفر از این گمرک تردد کرده‌اند.

گذرگاه مرزی رازی

یکی از دروازه‌های زمینی متفاوت ایران است. این گمرک به دلیل خروج خط آهن از آن اهمیت یافته و سپس با افتتاح مرز مسافری نیز بر اهمیت آن افزوده شده و اینک به یکی از گذرگاههای مهم مسافرین زمینی ترکیه مبدل شده است است.  رازی از توابع شهرستان خوی، موقعیتی شمالی‌تر از مرز سرو و جنوبی‌تر از مرز بازرگان دارد. مرز رازی از جهتی نزدیک‌ترین مسیر زمینی به ترکیه به شمار می‌رود.

کشور عراق

کشوری که طولانی‌ترین مرز و در عین حال بیشترین مجادلات مرزی را با ایران داشته، یکی از کشورهایی است که ایران دروازه‌های مرزی فراوانی در مرز آن دارد. گشایش دروازه‌های مرزی جدید پس از سقوط صدام حسین در سال ۱۳۸۲ سرعت بیشتری گرفت.

مرز سنتی ایران و عراق که در زمان دیکتاتور مخلوع عراق نیز مورد استفاده قرار می‌گــــرفت (البته به منظور تردد زائر و با حجمی بسیار محدود) مرز خسروی واقع در شهرستان قصر شیرین، یکی از شهرستان‌های استان کرمانشاه بود.

گذرگاه مرزی خسروی

مرز خسروی یکی از پایانه‌های رسمی و بین‌المللی غربی ایران است که در شهرستان قصر شیرین واقع شده‌است و ارتباط زمینی ایران و بخش عربی عراق توسط این مرز برقرار است. شهرستان قصرشیرین با داشتن ۱۸۶ کیلومتر مرز مشترک با عراق دارای دو مرز رسمی پرویزخان و خسروی می‌باشد که مرز رسمی پرویزخان با اقلیم کردستان عراق و مرز خسروی با حوزه عربی کشور عراق هم‌مرز است.

گذرگاه مرزی پرویزخان

مرز پرویزخان یکی از مرزهای غربی ایران است که در شهرستان قصر شیرین در استان کرمانشاه واقع شده‌است و ارتباط ایران را با اقلیم کردستان عراق مقدور می‌سازد. مسافران و گردشگران ایرانی می‌توانند با خودروهای شخصی خود از مرز پرویزخان این شهرستان به شهرهای مختلف اقلیم کردستان عراق سفر کنند. خروج از کشور از مرز رسمی پرویزخان به قصد مسافرت به شهرهای اقلیم کردستان عراق نیازی به دریافت ویزا ندارد

گذرگاه مرزی تمرچین

از توابع شهرستان پیرانشهر، یکی از شهرستان‌های آذربایجان غربی از جمله دیگر دروازه‌های مرزی ایران و عراق به شمار می‌رود. سال گذشته حدود یک میلیون مسافر از طریق این دروازه مرزی تردد کرده‌اند.

گذرگاه مرزی مهران

مِهران شهری در استان ایلام ایران است و مرکز بخش مرکزی شهرستان مهران است. شهر مهران در ۸۵ کیلومتری جنوب غربی شهر ایلام واقع شده‌است. مهران بخشی از مناطق گرمسیری استان ایلام محسوب می‌شود.

در جنگ هشت ساله بین ایران و عراق، این شهر دو روز قبل از هجوم سراسری ارتش عراق یعنی ۲۹ شهریور ماه ۱۳۵۹ اشغال شد. ۱۰ تیر ماه ۱۳۶۵ سالروز آزاد سازی این شهر است.

مهران به ۴ بخش فرخ‌آباد، هرمز آباد، رستم‌آباد و بهین و بهروزان تقسیم می‌شود. طایفه‌هایی به نام‌های بهین و بهروزان و صیفی زرگوشو مردمی از ایل میشخاص در این شهرستان ساکن هستند.

گذرگاه مرزی باشماق

مرزی است که مابین کردستان ایران و سلیمانیه عراق واقع شده است. باشماق در ۱۵ کیلومتری مریوان و از مناطق این شهرستان به شمار می‌رود. باشماق از جمله مرزهایی است که مدت‌ها پیش از رسمیت یافتن به عنوان یک مرز غیر رسمی به فعالیت می‌پرداخته و منطقه‌ای مهم برای جابه‌جایی کالا بوده است. اینک باشماق علاوه بر اهمیت اقتصادی، اهمیت گردشگری یافته و به یکی از مرزهای پرتردد تبدیل شده است.

گذرگاه مرزی شلمچه

شاید نام‌آشناترین مرز ایران و عراق باشد. شلمچه یکی از روستاهای شهرستان خرمشهر در جنوب غربی ایران است که البته همنامی نیز در آن سوی مرزها دارد. شلمچه در زمان جنگ از مناطقی بود که حملات عراق به خاک ایران از طریق آن صورت می‌گرفت، اما در سال‌های اخیر تبدیل به یکی از دروازه‌های مرزی ایران شده است و حجم قابل توجهی از زائران عتبات از آن تردد می‌کنند.

گذرگاه مرزی چزابه

چذابه در ۱۷ کیلومتری شمال غربی بستان در استان خوزستان قرار دارد.

کشور پاکستان

میرجاوه اصلی‌ترین دروازه ایران در مرز پاکستان است. این شهر کوچک ۱۳ هزار نفری در ۷۵ کیلومتری جنوب شرقی زاهدان و در میانه محدوده مرزی استان سیستان و بلوچستان واقع شده است. آخرین آمار رسمی تردد مسافر به اواسط سال ۹۰ باز می‌گردد که حاکی از ورود روزانه حدود ۱۲۰۰ نفر مسافر از طریق این مرز به ایران بوده است. در آن زمان پیش‌بینی رشد این میزان نیز وجود داشت.

گذرگاه مرزی میرجاوه

میرجاوه اصلی‌ترین دروازه ایران در مرز پاکستان است. این شهر کوچک ۱۳ هزار نفری در ۷۵ کیلومتری جنوب شرقی زاهدان و در میانه محدوده مرزی استان سیستان و بلوچستان واقع شده است. آخرین آمار رسمی تردد مسافر به اواسط سال ۹۰ باز می‌گردد که حاکی از ورود روزانه حدود ۱۲۰۰ نفر مسافر از طریق این مرز به ایران بوده است. در آن زمان پیش‌بینی رشد این میزان نیز وجود داشت.

گذرگاه مرزی کوهک

یکی دیگر از مرزهای زمینی ایران ، مرز کوهک، از توابع شهرستان سراوان در استان سیستان و بلوچستان است. این دروازه مرزی به منظور ترانزیت کالا و بهبود وضعیت معیشتی مردم منطقه تاسیس شده است. به طور کلی دروازه‌های مرزی استان سیستان و بلوچستان دروازه‌های تازه تاسیس و رو به رو شدند که هنوز برای ارتقای جایگاه اقتصادی آنان ظرفیت‌های فراوانی وجود دارد.

کشور افغانستان

گذرگاه مرزی میلک که از روستاهای شهرستان هیرمند، از توابع استان سیستان و بلوچستان بوده و در ۴۵ کیلومتری زابل واقع شده است، یکی از دروازه‌های مرزی ایران و افغانستان به حساب می‌آید. میلک در مجاورت ولایت نیمروز افغانستان واقع شده و در سال ۹۱ مسیر تردد چیزی در حدود ۱۵هزار مسافر بوده است.

گذرگاه مرزی میلک

گذرگاه مرزی میلک که از روستاهای شهرستان هیرمند، از توابع استان سیستان و بلوچستان بوده و در ۴۵ کیلومتری زابل واقع شده است، یکی از دروازه‌های مرزی ایران و افغانستان به حساب می‌آید. میلک در مجاورت ولایت نیمروز افغانستان واقع شده و در سال ۹۱ مسیر تردد چیزی در حدود ۱۵هزار مسافر بوده است.

گذرگاه مرزی دوغارون

بین مرزهای زمینی ایران مهم‌ترین کریدور مرزی با افغانستان را باید مرز دوغارون دانست. دوغارون از توابع تایباد در استان خراسان رضوی است. فاصله آن با تایباد ۱۵ کیلومتر و با هرات ۱۳۵ کیلومتر است. تنها در هشت ماهه نخست سال گذشته ۶۲ میلیون تن کالا از این مرز صادر شده است. دوغارون در دولت دهم به منطقه ویژه اقتصادی ارتقا پیدا کرد. این گذرگاه در جاده ابریشم جدید نیز قرار دارد.

کشور ترکمنستان

سرخس، باجگیران و لطف‌آباد، از دروازه‌های مرز ترکمنستان به شمار می‌روند.مرز سرخس، با فروپاشی شوروی و احداث پل رودخانه تجن ایجاد شد. سرخس در شمال شرقی ایران واقع است و بخشی از اهمیت آن هم به نزدیکی‌اش به افغانستان بازمی‌گردد. سرخس در ابتدا نقش مرز ریلی را ایفا می‌کرد و بعدها به عنوان مرزی برای تردد کامیون‌ها نیز در نظر گرفته شد. سرخس ۱۸۶ کیلومتر با مشهد فاصله دارد.

گذرگاه مرزی سرخس

مرز سرخس، با فروپاشی شوروی و احداث پل رودخانه تجن ایجاد شد. سرخس در شمال شرقی ایران واقع است و بخشی از اهمیت آن هم به نزدیکی‌اش به افغانستان بازمی‌گردد. سرخس در ابتدا نقش مرز ریلی را ایفا می‌کرد و بعدها به عنوان مرزی برای تردد کامیون‌ها نیز در نظر گرفته شد. سرخس ۱۸۶ کیلومتر با مشهد فاصله دارد.

گذرگاه مرزی باجگیران

دیگر مرز ایران و ترکمنستان، از توابع شهرستان قوچان در خراسان رضوی است. نام این مرز ارتباط مستقیمی با نقش مرزی آن دارد. تفنگچی‌های اداره گمرک ایران که توسط بلژیکی‌ها برای اخذ سهم دولت از صادرات گمارده شده بودند، در این منطقه مستقر می‌شدند. نتیجه آن‌که نام این مرز، باجگیران شد. با انقلاب اکتبر این مرز، همچون دیگر مرزهای شوروی بسته می‌شود و فروپاشی غول شرق، رونقی مجدد به آن می‌بخشد. باجگیران شهریکم جمعیت است، شاید بتوان آن را از کم‌جمعیت‌ترین شهرهای ایران خواند.

گذرگاه مرزی لطف آباد

یکی دیگر از مرزهای زمینی ایران واقع در شهرستان درگز نیز از توابع خراسان رضوی است. لطف‌آباد به عشق‌‌آباد نزدیک‌تر است تا مشهد؛ ۹۰ کیلومتر تا اولی و ۲۹۵ کیلومتر تا دومی. این مرز هم سابقه‌ای تاریخی دارد که البته با تاسیس شوروی سرنوشتی مشابه دیگر دروازه‌ها می‌یابد و فعالیت آن در دهه ۷۰ شمسی از سر گرفته می‌شود